از ابتدای سال ۱۴۰۱ پیش‌بینی می‌شد که وضعیت دسترسی به اینترنت در این سال دشوارتر شود. بسیاری از کارشناسان درباره اجرای طرح صیانت و نشانه‌های همکاری دستگاه سانسور چین با جمهوری اسلامی ایران هشدار می‌دادند. اما شاید کمتر کسی فکر می‌کرد که در عرض چند هفته، سرویس‌های پرمخاطب خارجی به بهانه دخالت در اعتراضات بسته شوند، فیلترشکن‌ها یکی پس از دیگری مسدود شوند، و حتی کسب‌وکارهای اینترنتی و اپراتورها هم به مرز نابودی و ورشکستگی برسند.
افزایش قیمت اینترنت در روزهای آغازین سال
فقط چند روز بعد از اینکه علی خامنه‌ای سال ۱۴۰۱ را سال تولید دانش‌بنیان نامگذاری کرد و انتظار می‌رفت که دسترسی به اینترنت بهبود یابد، قیمت اینترنت به‌طور ناگهانی بالا رفت و برخی اپراتورها بی‌سروصدا تعرفه‌های خود را ۱۰۰درصد افزایش دادند . این در حالی است که ابراهیم رئیسی در وعده‌های انتخاباتی خود قول اینترنت رایگان همگانی داده بود. براساس بررسی موسسه «سرف‌شارک»، ایران از میان ۱۱۷ کشور بررسی‌شده در مولفه «مدت زمانی که هر فرد باید کار کند تا بتواند ارزان‌ترین اینترنت موبایل را بخرد»، در رده ۱۰۱ قرار دارد.
در روزهای پایانی سال ۱۴۰۰، نمایندگان مجلس شورای اسلامی کلیات طرح صیانت را صرفا در ۲۰ دقیقه تصویب کردند و این اقدام، واکنش گسترده مردم را به‌دنبال داشت. پس از پایان تعطیلات نوروزی ۱۴۰۱، نمایندگان در یک جلسه غیرعلنی مجلس، تصمیم‌گیری درمورد طرح صیانت را بررسی کردند و ۱۲۰ نماینده به بازگشت این طرح به صحن علنی مجلس رای مثبت دادند. پس از آن، رئیس مجلس خواستار بررسی طرح صیانت در شورای عالی فضای مجازی شد. اما این شورا نیز با تکذیب موضوع، اعلام کرد که «صرفا از ما درخواست اعلام نظر شده» است. اگرچه تا امروز هنوز طرح موسوم به «صیانت» رسما تصویب نشده، ردپای بندها و مصوبات آن در زندگی شهروندان ملموس و مشهود است.
قطعی‌های اینترنت در استان خوزستان
در دومین ماه سال، در واکنش به فراخوان‌ها و اعتراض‌های مردمی به افزایش قیمت نان، اینترنت تلفن‌همراه در چندین شهر استان خوزستان قطع شد و اینترنت ثابت نیز با افت سرعت همراه بود. بررسی‌های موسسه «IP Observatory» نشان می‌داد که ۳۰ فروردین، اتفاق مهمی رخ داده که به خاموشی اینترنت در خوزستان انجامیده و پس از آن تاریخ نیز ترافیک و پهنای باند اینترنت در خوزستان به‌طرز چشمگیری کاهش یافته است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
چند روز پس از شروع اختلال اینترنت در خوزستان، رفته‌رفته این اختلالات به استان‌های دیگر هم رسید، تا جایی که در ۲۰ اردیبهشت، دسترسی مردم به اینترنت در نیمی از کشور با مشکل روبه‌رو بود. چند هفته پس از آن، فاجعه متروپل رخ داد و این بار هم نخستین واکنش حکومت ایران، محدودسازی و قطع اینترنت بود. برخلاف محدودسازی‌های اردیبهشت که در آن تفاوت سطح دسترسی به اینترنت دیده می‌شد، پس از حادثه متروپل، اختلال و قطع همگانی اینترنت مشهود بود و اظهارات شهروندان حاکی از آن بود که اینترنت سیار، بارها به‌طور سراسری در آبادان قطع شده و اینترنت ثابت نیز عمدتا با کاهش چشمگیر سرعت همراه بوده است.
دست‌کاری نمایش نتایج موتورهای جستوجو
۲۱ تیرماه، کاربران اینترنت در ایران با تغییرات عجیبی در نتایج جست‌وجوهای اینترنتی خود مواجه شدند. در این روز، حکومت ایران با ترفند «ربودن دی‌ان‌اس» (DNS Redirection) و فعال‌سازی سرویس جست‌وجوی «امن» برای همه افراد، دسترسی به بسیاری از مطالب را در موتورهای جست‌وجوگر گوگل و بینگ محدود کرد. این محدودیت تا امروز نیز ادامه دارد. این بدان معنی است که وقتی کاربر درخواستی برای موتور جستوجو ارسال می‌کند، به جای دریافت یک آی‌پی واقعی و اتصال به موتور جستوجو، یک آی‌پی دستکاری‌شده برای او ارسال می‌شود که برای «جست‌وجوی امن» تعبیه شده است و کاربر قادر به تغییر دادن و غیرفعال کردن آن نیست. چند روز پس از این رخداد، عیسی زارع‌پور اعلام کرد که فعال کردن «جست‌وجوی امن» به درخواست خانواده‌ها انجام شده است. جالب است که چند روز پیش از آن، مشاور وزیر ارتباطات در یک نظرسنجی توییتری نظر خانواده‌ها را راجع‌به محدودسازی دسترسی کودکان به محتوای اینترنت پرسیده بود و نزدیک به ۸۰درصد افراد اعلام کردند که تمایلی به فعال‌سازی طرح اینترنت کودکان ندارند.
«زن، زندگی، آزادی» و رعشه‌ای که اینترنت بر اندام حاکمیت انداخت
پس از قتل مهسا امینی و خیزش سراسری مردم ایران، نظام جمهوری اسلامی فرصت را مغتنم شمرد تا یک دهه تلاش برای قتل‌عام اینترنت را به ثمر بنشاند. در نخستین روزهای اعتراضات، حکومت ایران پلتفرم‌های ارتباطی پرمخاطب، نظیر اینستاگرام، واتس‌اپ و اسکایپ، را مسدود کرد. پس از آن هم با بستن فروشگاه‌های بارگذاری نرم‌افزار گوگل‌پلی و اپ‌‌استور، کوشید نفس‌های اینترنت را در ایران به شماره اندازد؛ غافل از آنکه به لطف فعالان حوزه تکنولوژی، اینک اغلب کاربران اینترنت در ایران به کاربرانی حرفه‌ای تبدیل شده‌اند. این روزها پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها نیز به‌دنبال کلیدهای دسترسی «اوت‌لاین» و V2RAY می‌گردند و جوان‌ترها و حرفه‌ای‌ترها هم جویای آن‌اند که سرورهای شخصی بسازند و در اختیار اطرافیان خود قرار دهند. این تغییر روند، نشانگر آن است که جهل و اینترنت‌ستیزی را یارای مقابله با علم و فناوری نیست. رویکرد فیلترینگ اینترنت در برابر جریان آزاد اطلاعات و بزرگراه اینترنت، همچون سنگی است که شاید بتواند مدتی در مقابل جریان رودخانه مقاومت کند، اما در نهایت محکوم به درهم‌شکستن است.
دستگاه سانسور جمهوری اسلامی ایران اقدام‌های گسترده‌ای در سطوح متفاوت برای ایجاد اختلال در اینترنت پیش برده است؛ از اختلال در پروتکل رمزنگاری‌شده تی‌ال‌اس و اس‌اس‌ال گرفته تا اختلال در پورت اس‌اس‌اچ که موجب اختلال در فعالیت فیلترشکن‌ها، ابزارهای ارتباطی رمزنگاری‌شده و سرویس‌های فضای ابری شده است. در این میان، برخی شرکت‌های فعال در حوزه خدمات اینترنت هم با مردم ایران همگام شدند و راه‌هایی برای رفع فیلترینگ ارائه کردند. «متا» ازجمله شرکت‌هایی بود که با ارائه پروکسی برای اتصال به واتس‌اپ و رفع محدودیت شعار «مرگ بر خامنه‌ای» در پلتفرم‌های خود، در کنار مردم ایران ایستاد.
در اسفندماه متا در گزارشی اعلام کرد که بهرغم فیلترینگ شدید در ایران، هنوز چند ده‌میلیون ایرانی از اینستاگرام استفاده می‌کنند. گزارش متا می‌تواند بیانگر این موضوع باشد که با وجود مشکلاتی که سد راه دسترسی شهروندان ایرانی به اینترنت آزاد است، مردم توانسته‌اند از دیوارهای زندان دیجیتال جمهوری اسلامی گذر کنند.
اما بر کسی پوشیده نیست که ضررهای اقتصادی و آسیب‌های قطع اینترنت به‌سادگی جبران نمی‌شود. طبق گزارش سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران، فقط در ۱۰ روز نخست قطعی اینترنت پس از خیزش سراسری ۱۴۰۱، حدود ۸۹درصد ارتباط‌های شرکت‌های ایرانی با مشتریان خارجی آن‌ها قطع شد. نت‌بلاکس، ناظر اینترنت، خسارت قطعی اینترنت را حدود ۱.۵میلیون دلار برای هر ساعت اعلام کرد.
اپراتورهای ارائه‌دهنده اینترنت نیز در این مدت آسیب جدی دیدند. بنابر اعلام ایرانسل، از شروع اختلالات تا ۷ آبان، درآمد این شرکت حدود ۸۰۰میلیارد تومان کاهش یافته است. شاتل نیز اعلام کرده که پهنای باند اینترنت این شرکت بیش از ۶۰درصد، و درآمد این اپراتور بیش از ۴۰درصد کاهش یافته است.
